Dầu ăn sở của đồng bào dân tộc Tày Thiên Hương

Dầu ăn sở là gì? Dầu ăn sở là dầu ăn được chiếc xuất từ dầu quả sở rừng ở miền núi Đông Bắc – Tây Bắc Việt Nam được người nghệ nhân đồng bào dân tộc Tày – Thiên Hương làm và tinh chế thủ công 100%. Hiện nay dầu ăn sở là một trong những loại dầu ăn bản địa Việt Nam nên được bảo tồn và phát triển, để lưu giữ nét văn hóa bản sắc thuần Việt của dân tộc Việt Nam máu đỏ da vàng.

Làng văn hóa du lịch cộng đồng Thiên Hương nằm cách trung tâm thị trấn Đồng Văn khoảng 5 km về phía Đông bắc. Thôn là nơi cư trú của 43 hộ dân tộc Tày. Nghề Ép dầu ăn từ quả sở trở thành Nghề truyền thống của người đồng bào Tày tại Thiên Hương.

Văn hoá ẩm thực Đông Bắc Việt Nam – văn hóa ẩm thực của người đồng bào dân tộc Tày

•        Nguồn lương thực của người Tày ở Thái Nguyên khá phong phú chủ yếu là từ các sản phẩm trồng trọt, chăn nuôi. Trước đây người Tày ăn xôi nếp là chính, cơm tẻ được ăn ít hơn, khoai, sắn, đậu, bí… thường được dùng để nấu độn với gạo hoặc dùng để chăn nuôi gia súc.
•         Nguồn thực phẩm: chủ yếu là gà, lợn, vịt, ngan và dê, các loại rau trồng trên nương. Ngoài ra còn săn bắt hái lượm thêm để cải thiện đời sống.
• Các món ăn
•         Người Tày biết chế biến khá nhiều món ăn. Có món được kế thừa từ đời ông cha, có món tiếp thu từ việc giao lưu văn hoá với các dân tộc anh em: cơm, xôi nếp, cơm lam, cơm tẻ,  các loại cháo, ngô bung… các món giàu chất đạm và béo như xào, rán, canh từ thịt…
•         Mỗi ngày người Tày ăn hai bữa chính: trưa, tối và hai bữa phụ là sáng và nửa chiều. Tuỳ theo tập quán từng nới mà hai bữa phụ có thể là hai hay một bữa. Trong một gia đình thường người ta ngồi ăn cùng mâm, phần đông là bố chồng và con dâu không ngồi chung mâm. Khi nhà có khách thường chia thành nhiều mâm để ăn uống, tuy nhiên hiện nay trong một nhà cũng đã có hiện tượng chia thành nhiều mâm ăn uống.

– Uống, hút và ăn trầu.

Đồ uống thường chia thành hai loại: đồ uống thông thường: nước lã, nước chè, nước lá và đồ uống có chất kích thích như rượu, nước hoa quả, thuốc nam.

Đàn ông có thói quen hút thuốc lào, thuốc lá tự gieo trồng. Hiện nay người dân ở Võ Nhai vẫn trồng cây thuốc lá nhưng họ không hút thuốc lá tự cuốn mà họ chuyển sang hút thuốc lào hoặc thuốc lá bán bao.

Đến nay một số phụ nữ Tày ở Thái Nguyên vẫn ăn trầu, riêng lớp trẻ đã bỏ tập quán này. Thành phần của trầu gồm trầu không, vôi, thuốc lào và vỏ cây.

 

Quy trình ép và làm dầu sở

Quả sở sau khi hái ở rừng núi phía Bắc về, sẽ được người đồng bào dân tộc Tày tách hạt ra. Quy trình này làm hoàn toàn thủ công và rất kì công. Sau đó người nghệ nhân sẽ cho hạt vào bao tải sạch.
Bước tiếp theo là đưa vào máy ép thủ công như ở dưới ảnh chúng tôi có mô tả. Dùng máy ép đó ép tách ra dầu sở riêng và cặn bã quả sở sẽ còn lại trong bao tải sạch, nó sẽ trở thành bánh dầu sở khô – loại bánh dầu khô này đốt lên mùi rất thơm, có thể làm dầu xông phòng hoặc nhà cửa.